Overprikkeling

Met overprikkeling wordt bedoeld dat de buitenwereld meer impact heeft op jouw binnenwereld en ook de binnenwereld intens wordt ervaren.

Ons hele leven hebben we te maken met allerlei soorten prikkels. Die hebben we nodig om actief te zijn, om te kunnen focussen en alert te blijven. Ze fungeren als stimulans en als inspiratie en tevens behoeden ze ons voor gevaar.

Alle prikkels worden verwerkt in onze hersenen die op hun beurt ons aanzetten tot gedrag.

De meest ideale situatie is als er een balans is tussen het ervaren en reageren op prikkels enerzijds en anderzijds rust en stabiliteit inbouwen.

Wat is overprikkeling?

Kortweg gezegd is er sprake van overprikkeling als deze balans zoek is. Er zijn teveel prikkels of er zijn te weinig prikkels.

Dit kan verschillende oorzaken hebben. Het kan zijn dat het brein de prikkels die je binnenkrijgt niet goed filtert, waardoor je te veel prikkels binnen krijgt. Een andere oorzaak kan zijn dat je brein geen onderscheid maakt tussen hoofd- en bijzaken. Een derde rede is dat de prikkels te hard binnenkomen.

Bij onderprikkeling krijgen je hersenen te weinig prikkels waardoor deze te weinig geactiveerd worden. Gek genoeg kan ook dit zorgen voor lichamelijke- en psychische klachten. Je functioneert niet op een gezond niveau als je niet tot je recht komt.

Wat het nog lastiger maakt is dat overprikkeling meestal niet aan de buitenkant zichtbaar is. Dit kan voor veel onbegrip zorgen, bijv. op het werk en in relaties.

Verschillende soorten overprikkeling

We onderscheiden drie soorten overprikkeling.

1. Zintuigelijke overprikkeling.
De informatie die binnenkomt via horen, zoals een onverwacht hard geluid of de geluiden die waargenomen worden als er een groep mensen bij elkaar is.

De informatie via het zicht waarvan een heel bekend voorbeeld is het zien van nare beelden of simpelweg het langdurig schermgebruik.

Ook via de reuk kan overprikkeling ontstaan. Denk aan een penetrante lichaamsgeur, etensgeuren of een chemische geur inclusief parfum.

Het evenwicht kan verstoord worden door overprikkeling omdat het evenwichtsorgaan binnen in de oren in nauw verband staat met het gevoelssysteem. Met als mogelijke gevolgen draaiduizeligheid of een gevoel van lichtheid in het hoofd.

Als laatste kan aanraking leiden tot klachten. Voorbeelden zijn lichamelijk contact, een bepaalde temperatuur, het voelen van een bepaalde stof (wol die kriebelt of een andere oncomfortabele stof) of een hulpmiddel dat niet goed past (bril, kunstprothese).

Deze prikkels komen van buitenaf.

2. Emotionele overprikkeling.
Dit betekent dat emoties sneller en intenser binnenkomen en slecht te reguleren zijn. Zoals het ervaren van stress op sociaal- en emotioneel gebied, angst, prestatiedruk, of andere vormen van piekeren.

Dit zijn de prikkels die van binnenuit komen.

3. Cognitieve overprikkeling.
De hersenen kunnen denktaken, geheugentaken en leertaken niet goed verwerken en ordenen. Of de informatie wordt te snel aangeboden. De hersenen zijn moe.
In alle gevallen geldt dat als de overprikkeling te lang duurt het leidt tot lichamelijke- en psychische klachten.

Oorzaken van overprikkeling

Het is een interessante vraag: hoe komt het dat de ene mens veel gevoeliger is voor prikkels dan de andere mens?

Er zijn een aantal oorzaken te benoemen die kunnen leiden tot overprikkeling.
• Je hebt onveiligheid ervaren in je gezin van herkomst.
• Je hebt een ernstig ongeluk gehad of je was daarvan getuige.
• Je hebt te maken gehad met intiem geweld of dit is nog steeds aan de orde.
• Je bent langdurig overvraagd, bijv. op je werk of in relaties.
• Je hebt op vroege leeftijd een ouder verloren of je bent geadopteerd.
• Je zit langdurig in een heftige situatie waardoor je emotioneel uitgeput bent. Bijv. als je mantelzorger bent.
• Je bent gepest of je bent zelf de pester.
• Je hebt langdurig gewerkt onder je niveau en je voelt je leeg.

Gevolgen van overprikkeling

Ieder mens reageert op een andere manier op overprikkeling. De gevolgen kunnen dan ook heel divers zijn afhankelijk van de mate van gevoeligheid.

Langere tijd bloot gesteld zijn aan teveel aan prikkels kan leiden tot lichamelijke klachten zoals:
• Hoofdpijn
• Verhoogde hartslag
• Slecht slapen
• Maag- en darmklachten
• Vermoeidheid
• Weinig eetlust of juist eetbuien
• Pijnklachten zoals rugpijn, pijn in ledematen, schouder- en nekpijn en buikpijn

Psychische klachten zijn o.a.:
• Somberheid
• Snel geïrriteerd raken
• Vergeetachtigheid
• Onrust
• Huilbuien
• Gejaagdheid
• Concentratieproblemen
• Gevoelens van eenzaamheid en machteloosheid

Op de lange duur kunnen deze klachten ontaarden in serieuze gezondheidsklachten die nog ingrijpender zijn. Een burn-out kan op de loer liggen, je kunt serieuze hartklachten ontwikkelen of een depressie al dan niet gepaard gaande met angst en paniek aanvallen.

Het verraderlijke is dat deze klachten in het begin niet als zodanig herkend worden en daarom niet serieus genomen worden. Het begint vaak met één ongemak welke afgedaan wordt met “het zal wel vanzelf overgaan”. En vaak gebeurt dit ook en lijkt het opgelost te zijn. Totdat zich een nieuw ongemak aandient. Op deze manier kun je jaren aanmodderen en begrijp je maar niet wat er met je aan de hand is.

Het lichaam zal net zolang signalen geven totdat je de klachten gepaste aandacht gaat geven.

Omgaan met overprikkeling

Het meest belangrijke thema in het omgaan met overprikkeling is aandacht te hebben voor de klachten. Je bewust worden van je reacties, van de keuzes die je maakt en van je gevoelens.

Zelfkennis is het sleutelwoord. Leren luisteren naar je lichaam en erkennen wat het te zeggen heeft. Vervolgens kun je er voor kiezen om op onderzoek uit te gaan.

Dit doe je niet even tussendoor. Het is een proces dat aandacht, tijd en ruimte vraagt. In letterlijke- en figuurlijke zin.

Hoe beter jij jezelf kent des te beter weet je waar je behoefte aan hebt, wat je wensen zijn, wat je nodig hebt. Dan kun je veel gerichter keuzes maken die voor jou werken.

Dat is zelfzorg op z’n best.